KONRAD MAURER Á SLÓÐUM LAXDÆLU OG STURLUNGA

Sá Íslandsvinur sem Íslendingum hefur lengi þótt vænt um var og er Konrad Maurer prófessor frá Mϋnchen. Maurer varði stórum hluta lífs síns í að rannsaka íslensk mál og menningu. Rannsóknir hans beindu athygli hans að  fornum rétti Noregs og Íslands.  Fljótlega  færðist áhugi hans á íslenskum rétti yfir á önnur íslensk svið svo sem sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar, fornar bókmenntir hennar og þjóðsögur.  Það var því ekki lítill fengur þegar Kurt Schier prófessor og Kládía Róbertsdóttir fundu óútgefið handrit Konrads Maurers af sögu ferðar hans um Ísland árið 1858. Hann  dvaldist 6 mánuði í landinu og ferðaðist um Suðurland, Sprengisand, Norðurland og Vesturland.  Þessi ferðasaga var gefin út af Ferðafélagi Íslands á 70 ára afmæli þess árið 1997 í framúrskarandi þýðingu Baldurs Hafstað og er hún enn fáanleg hjá Ferðafélaginu.

Ferðafélagið efndi til dagsferðarinnar „Í fótspor Konrads Maurers um Suðurland“ í fyrra.  Nú í haust var lagt í aðra slíka ferð („Konrad Maurer á slóðum Laxdælu“). Farið var frá höfuðstöðvum Ferðafélags Íslands í Mörkinni  sjötta september og farið beint að Stað í Hrútafirði.  Þar hófst hin eiginlega ferð í fótspor Maurers frá Fjarðarhorni um Laxárdalsheiði,  Laxárdal, Hvammssveit og Svínadal vestur í Saurbæ.  Þaðan út Skarðsströnd að Skarði og inn Fellsströnd að Hvammi í Dölum og að Laugum í Sælingsdal og Hjarðarholti. Leiðsögumaður var dr. Árni Björnsson þjóðháttarfræðingur sem er uppalinn í Dölum og ritaði  um svæðið í árbækur  Ferðafélagsins 1997 og 2011. Titill árbókarinnar 2011 var Í Dali vestur.  Fararstjórar voru undirritaður og Sigurjón Pétursson.

Maurer hafði mikil áhrif á varðveislu þjóðsagna Íslendinga.  Hann taldi kjark í þá Jón Árnason og Magnús Grímsson sem voru við það að gefast upp á tregðu landsmanna til að segja þeim sögur til birtingar vegna þess að þeir töldu þjóðsögur óæðri fornbókmenntunum.  Maurer stuðlaði að útgáfu þjóðsagnasafns Jóns Árnasonar og lét prenta það á íslensku í Leipzig 1862-1864 í tveimur bindum. Þetta var eina útgáfan af þjóðsagnasafni Jóns Árnasonar næstu tæplega 100 ár þangað til ný útgáfa þeirra Árna Böðvarssonar og Bjarna Vilhjálmssonar birtist 1954-1961 í 6 bindum.

En Maurer gerði meira.  Hann safnaði sjálfur íslenskum þjóðsögum á ferð sinni um landið 1858.  Eftir að hann var kominn aftur heim til Mϋnchen  gaf hann út bók um þessar þjóðsögur árið 1860.  Þetta rit , sem heitir  „Islӓndische Volksagen der Gegenwart“, er eiginlega 352 blaðsíðna ritgerð um íslenskar þjóðsögur með fjölda þjóðsagna sem eru teknar með sem dæmi til útskýringar  á efni ritgerðarinnar. Þessi bók var í áratugi ýtarlegasta umfjöllun um þjóðsögur okkar en kom ekki út á íslensku fyrr en 155 árum  síðar í mjög góðri þýðingu Steinars Matthíassonar undir nafninu „Íslenskar alþýðusögur á okkar tímum“.

Í Maurer ferðinni í haust var frásögn Maurers í ferðabók hans fylgt.  Áhugi Maurers á öllu  er svo víðfeðmur að þessi reisa var eins konar fjölmenningarferðalag, þar sem víða var komið við á leiðinni og ekki einungis dvalið við fortíðina.

Fyrir nokkrum árum var lagt til að Konrad Maurer yrði reistur minnisvarði í Reykjavík og hann staðsettur á reitnum á  milli Hæstarétts og safnahússins við Hverfisgötu, sem gæti heitið „Konrad-Maurer-Garður“. Ekki varð úr þessu en vonandi verður Maurer reistur minnisvarði þarna eða annars staðar.  Ættingjar Maurers í Þýskalandi vilja gefa hingað olíumálverk af Maurer 19 ára gömlum málað 1821, finnist heppilegur staður til að varðveita það á. Mönnum verður hugsað til Húss íslenskra fræða, sem nú er í byggingu þar sem gamli Melavöllurinn stóð. Í Þýskalandi er Allessia Bauer að vinna að útgáfu Íslandsferðarinnar 1858 á þýsku. Þessi vinna er á vegum háskólans í Mϋnchen og bæversku vísindaakademíunnar. Dr. Peter Landau prófessor emeritus í réttarsögu við sama háskóla er í forystu fyrir útgáfunni. Guðmundur Óli Ingvarsson hefur teiknað 19 landakort í litum, sem sýna alla ferð Maurers um landið.  Þessi kort verða notuð í þýsku útgáfuna.  Sigrún Gylfadóttir hefur skrifað MA ritgerð sem birtist á www.skemman.is 15. febrúar s.l.  og heitir „Konrad Maurer og íslensk þjóðsagnasöfnun“.  Ragnar Aðalsteinsson hæstaréttarlögmaður vitnar í Konrad Maurer  í grein sinni „Eign og afréttur“ í Árbók Lagadeildar Háskólans á Akureyri, 2013-2014. Sigurjón Pétursson, ferðamaður og ljósmyndari, hefur verið óþreytandi  í sjálfboðavinnu við að undirbúa ferðir Ferðafélagsins um Konrad Maurer. Ferðir í fótspor Konrads Maurers munu halda áfram árlega og eru þrjár slíkar ferðir í undirbúningi um Suður og Vesturland. Þannig neitar minningin um Konrad Maurer að deyja, sannan vin og dreng góðan.

Texti: Jóhann J. Ólafsson

Ljósmyndir: Sigurjón Pétursson