Ný bók um efnahagsstefnu Norðurlandanna og Eystrasaltsríkjanna
Út er komin ný bók eftir Dr. Hilmar Þór Hilmarsson, prófessor við viðskipta- og raunvísindasvið Háskólans á Akureyri. Útgefandi bókarinnar er Routledge Taylor & Francis Group. Bókin ber titilinn: The Economic Crisis and its Aftermath in the Nordic and Baltic Countries – Do As We Say and Not As We Do.
Hilmar hóf vinnu við bókina haustið 2016 þegar hann var gestafræðimaður (e. Visiting Scholar) við University of California Berkeley. Hann hélt síðan áfram með bókina sem gestafræðimaður við University of Cambridge á hausmisseri 2017 og lauk við hana í Cambridge í september síðastliðinn þar sem hann er gestafræðimaður á haustmisseri 2018
Norðurlöndin, einkum Svíþjóð, eiga bankakerfi Eystrasaltsríkjanna að mestu leyti. Í bókinni er meðal annars lögð áhersla á að greina áhrif þessa eignarhalds á efnahagsstefnu Eystrasaltsríkjanna þegar alþjóðlega kreppan skall á árið 2008. Segja má að þeim erlendu bönkum sem starfa í Eystrasaltsríkjunum hafi verið bjargað frá hruni meðal annars með fastgengisstefnu og miklum niðurskurði opinberra útgjalda í Eystrasaltsríkjunum, ekki síst til velferðarmála. Hefðu Eystrasaltsríkin fellt gengi gjaldmiðla sinna í hruninu 2008 hefðu orðið mun erfiðara fyrir íbúa þeirra sem oft tóku lán í evrum að standa skil við þá norrænu banka sem þar starfa. Auk eignahalds Norðurlandanna á bönkum í Eystrasaltsríkjunum sýnir rannsóknin mikil eignatengsl milli Norðurlandanna sjálfra (að Íslandi undanskildu). Þannig að vandamál í einu landi eru mjög fljót að breiðast þú frá einu landi til annars og að lokum til annarra Evrópuríkja. Þetta er enn mikið vandamál 10 árum eftir hrun.
Hilmar segist aðspurður rannsóknina snúast um viðbrögð Norðurlandanna og Eystrasaltsríkjanna við kreppunni sem skall á 2008 og árangur af mismunandi efnahagsstefnum. „Fyrst töldu t.d. ýmsir að fastgengisstefna Eystrasaltsríkjanna og upptaka evrunnar eftir hrun hefði skilað miklum árangri en nú er ljóst að hægt hefur á hagvexti í þessum löndum, atvinnuleysi er enn mikið þrátt fyrir fólksflótta. Velferðarkerfin sem voru veik fyrir eru varla til lengur vegna mikils niðurskurðar í ríkisfjármálum. Fólksflótti frá Eystrasaltsríkjunum hefur verið mikill, einkum meðal ungs fólks þannig að í kjölfar kreppunnar varð ungt menntað fólk þeirra aðal útflutningsvara. Þetta mun hafa slæm áhrif á hagkerfi þeirra til lengri tíma því þetta fólk flytur oft til Evrópulanda með hærri tekjur og hæpið að það snúi aftur til Eystrasaltsríkjanna. Á Íslandi féll gengið og bankarnir hrundu. Ef við skoðum árangur stefnunnar á Íslandi er hann mun betri. Mikill hagvöxtur, lítið atvinnuleysi og aukið svigrúm til útgjalda til velferðarmála.
Norðurlöndin, einkum Svíar, kröfðust fastgengisstefnu hjá Eystrasaltsríkjunum 2008 til þess að bjarga sínum bönkum. Evrópusambandi studdi þá dyggilega í þessu. Nú erum við að sjá að þetta hefur haft slæm áhrif á efnahag Eystrasaltsríkjanna. Svíar og Finnar lentu sjálfir í bankakreppu árin 1992-3. Þeir felldu gengið líkt og Ísland 2008 og í kjölfarið jókst útflutningur og um leið hagvöxtur og atvinnuleysið minnkaði. Þeir gripu sjálfir ekki til þeirra efnahagsaðgerða 1992-3 sem þeir kröfðust af Eystrasaltsríkjunum 2008. Svíum sem hafa elsta seðlabanka í heimi dettur ekki í hug að taka upp evruna.
Lærdómurinn sem við getum dregið að þessu er að efnahagsaðlögun með fastgengisstefnu eins og Eystrasaltsríkin reyndu tekur langan tíma. Þetta er að verða þeim dýrkeypt. Sum lönd innan Evrusvæðisins eru líka í vandræðum eins og við þekkjum og eiga erfitt með að aðlagast fastgengisstefnu sem felst í sameiginlegum gjaldmiðli. Ég sá þetta vel í Grikklandi þegar ég var gestaprófessor við National and Kapodistrian University of Athens á vormisseri 2018“ segir Hilmar.
„Annar lærdómur er hversu vafasamt er fyrir smáríki eins og Eystrasaltsríkin að treysta á stærri og ríkari lönd eins og Svíþjóð og stofnanir eins og Evrópusambandið þegar kreppa skellur á. Auðvitað hugsa önnur lönd og alþjóðastofnanir fyrst og fremst um eigin hag. Þetta þekkja Íslendingar af ICESAVE málinu og framkomu Hollands og Bretlands við okkur. Þessi lönd voru líka studd af Evrópusambandinu.
Ein megin ástæða þess að Eystrasaltsríkin hafa gerst aðilar að Evrópusambandinu og tekið upp evruna eru öryggismál. Þau meta stöðuna þannig að ólíklegt sé að Rússland ráðist á land sem er í ESB og á evrusvæðinu. Þetta er að mínu mati rétt hjá þeim, en hefur reyndist þeim dýrkeypt efnahagslega. Auk þessa eru Eystrasaltsríkin aðilar að NATO. Íslendingar eru ekki með erfið landamæri við land eins og Rússland. Atlandshafið hefur veitt okkur skjól í gegnum aldirnar. Finnar, sem eru með landamæri við Rússland hafa einnig, auk aðildar að Evrópusambandinu, kosið að taka upp evruna. Öll hin Norðurlöndin hafa kosið að halda í sinn eigin gjaldmiðil.“
Hefur flutt fyrirlestra í mörgum háskólum á Norðurlöndunum og í Eystrasaltsríkjunum
Þess má geta að Hilmar starfaði fyrir Alþjóðabankann (e. Word Bank) í fjögur ár í Eystrasaltsríkjunum og hefur á undanfarin 10 ár flutt fyrirlestra og kennt við marga háskóla í þessum löndum, þar á meðal: Tallinn University of Technology og University of Tartu í Eistlandi; Stockholm School of Economics í Riga, University of Latvia og Riga Stradins University í Lettlandi; og Kaunas University of Applied Sciences, Klaipeda University og Vytautas Magnus University Í Litháen. Hilmar hefur einnig flutt fyrirlestra og kennt við norræna háskóla, þar á meðal: Aalborg University og Copenhagen Business Academy í Danmörku; Haaga-Helia University of Applied Sciences í Finnland og Södertörn University í Svíþjóð.
Um bókina segir útgefandi eftirfarandi:
The Nordic-Baltic region has become highly integrated. The Nordic countries have been successful in balancing competitiveness and economic growth with social inclusiveness, while the Baltic States have grown economically but remain vulnerable with weak social systems and highly unequal income distribution. European Union (EU) membership and inter-linkages with the continental Nordic banking systems appear to have affected the 2008/09 crisis response of the Baltic States.
In spite of their strengths, including their social systems, continental Nordic states are faced with a challenging mix of large, cross-border banks and highly indebted households at a time of rather weak global growth. The Baltic States are challenged by slow economic growth post-crisis, security concerns, and large-scale outward migration of the youngest and most highly educated people.
It is now a decade since the Baltic States were hit by the global crisis. It is time to take stock of their progress and assess their relations with other countries in the region and with the EU. This book focuses on the Baltics and their Nordic partners pre- and post-crisis: successes, failures, lessons learned, and future challenges, examining and comparing the crisis response of these various small states that enjoy different income levels, operate different welfare and tax systems, and seek different levels of integration with the EU.
https://www.amazon.co.uk/Economic-Crisis-Aftermath-Nordic-Countries/dp/1857439643
Hilmar Þór Hilmarsson, Ph.D.
Professor, School of Business and Science
University of Akureyri/Háskólinn á Akureyri
Solborg, Nordurslod, 600 Akureyri, Iceland
tel:+354 460 8620 | mobile:+ 354 849 8380
