Þegar rýnt er í loftmyndir af Reykjavík má sjá mikið óbyggt land á eyjunum norðan við borgina. Stærst þessara eyja á Sundunum er Viðey, því næst kemur Engey, þá Þerney, Akurey, Lundey og Hólmarnir. Rétt er að hafa Geldinganes líka með í þessum flokki, enda aðeins lítið eiði sem skilur milli lands og nessins.
Landsnámsmenn og afkomendur þeirra tóku sér margir búsetu í eyjum við Íslandsstrendur, en afar fáar þeirra eru enn í byggð. Meðal þessara eyja var Viðey sem þótti ein mesta kostajörð hérlendis og þar var starfrækt klaustur frá árinu 1225 og allt til siðaskipta.
Milljónarfélagið kom á fót umsvifamikilli útgerð í Viðey í upphafi síðustu aldar. Þar var reist lítið þorp og voru íbúar þess um eitt hundrað talsins þegar mest lét. Þorpið lagðist endanlega í eyði árið 1943, en sama ár var búskap hætt í Þerney. Í Þerney mun einnig hafa verið kirkja fyrr á öldum. Kirkja var í Engey fram til ársins 1765 og síðustu ábúendur fluttu úr eynni árið 1950.
Ekki er kunnugt um byggð á Geldinganesi, né heldur í Akurey, en hugsanlegt er að hún hafi verið landföst við landnám. Á Sundinu milli Akureyjar og Örfiriseyjar, svokölluðu Hólmasundi, er dýpi aðeins 0,8 metrar á háfjöru. Kynslóðir Reykvíkinga hafa leikið sér að því að vaða út í Hólmana á fjöru, en sagnir eru um að þar hafi hús einokunarverslunarinnar staðið upphaflega.
Það eru þessar miklu grynningar sem hafa gert okkur kleift að stækka borgina svo mjög til norðurs sem raun ber vitni, en Sæbrautin er öll lögð á uppfyllingum frá Kleppsvegi til vesturs, langstærstur hluti Örfiriseyjar er nýtt land, að ekki sé minnst á gríðarlegar landfyllingar við Sundahöfn sem enn standa yfir og einnig austan við Kleppsvíkina á athafnasvæði Björgunar og þar í kring.
Eyjabyggð
Af og til hafa kviknað hugmyndir um ný íbúðahverfi í eyjunum á Sundunum. Nú í aðdraganda borgarstjórnarkosninga hefur til að mynda verið rætt um stækkun Örfiriseyjar og að þar verði reist myndarlegt íbúðahverfi í næsta nágrenni við miðborgina, Háskóla Íslands og Landspítala.
Lítið hefur verið rætt um byggð í Geldinganes, en hana mætti stækka mikið og útbúa vegtengingu með uppfyllingu frá Kirkjusandi. Örgrunnt er þaðan yfir á Engeyjarboða á háfjöru og áður fyrr var farið á sundriði þar á milli. Sömu sögu er að segja af Viðey. Afar grunnt er úr Gufunesi þangað út og mætti hugsa sér stutta brú á milli, en nú eru uppi áætlanir um stórt atvinnusvæði tengt kvikmyndagerð í Gufunesi sem gæti þá tengst nýju íbúðahverfi á austurhluta Viðeyjar.
Geldinganesið er gott byggingarland, en skiptar skoðanir hafa verið meðal stjórnmálamanna um hvort þar skuli reist íbúðahverfi eða atvinnusvæði. Líklega færi best á blandaðri byggð, en á nesinu er ein síðasta óbyggða suðurhlíðin í Reykjavík, sem býður upp á stórkostlegt útsýni og mikla veðursæld, sér í lagi með aukinni trjárækt. Frá Álfsnesi væri hægt að fara með brú út í Þerney, en áætlanir hafa gert ráð fyrir að svokolluð Sundabraut lægi um Gufunes, Geldinganes og Álfsnes, en hún er nauðsynleg forsenda uppbyggingar á Álfsnesi.
Byggð án bíla
Hér að framan hefur verið gert ráð fyrir stórauknum uppfyllingum og vegtengingum við eyjarnar, en líka mætti hugsa sér áætlunarferðir báta, eins og þekkist til að mynda vel í sænska Skerjagarðinum. Best færi líka á því að byggðin í eyjunum á Sundunum yrði lágreist eins og á eyjunum úti fyrir ströndum Svíþjóðar.
Undanfarna áratugi hefur lítt verið boðið upp á lóðir undir lítil sérbýli, en það væri einmitt sú gerð húsa sem henta myndi vel í eyjunum. Jafnvel mætti hugsa sér hverfi með „karakter“, til dæmis í gömlum stíl. Áhugi á húsvernd hefur vaxið mikið undanfarin ár, en hvergi má finna heilsteyptan gamlan bæ hér á landi. Nærri því alltaf eru einhver nýmóðins hús í næsta nágrenni við þau gömlu og heildarsvipurinn verður lítill. Þá hefur líka færst í vöxt að fólk vilji síður eiga bifreið og að það kjósi fremur umhverfi þar sem bílar geti ekki ekið um, eða þá að bílaumferð sé mjög takmörkuð. 
Í Engey og Viðey mætti hugsa sér hverfi af þessu tagi. Þar yrðu ekki leyfðir bílar og húsin öll reist í gömlum stíl. Marglit bárujárnshús í heilsteyptu íslensku bæjarumhverfi eins og það var um aldamótin 1900. Slík byggð félli vel að eyjunum og nýju hverfin myndu minna á þorpið í Flatey á Breiðafirði.
Nálægðin við hafið er heillandi og í eyjunum á Sundunum mætti reisa einstaklega fallega byggð í sátt við umhverfið.
-Björn Jón Bragason
